De natuur blijft mensen dagelijks verbazen. Er worden voortdurend nieuwe diersoorten ontdekt, zelfs diep in de oceanen, waar het licht nauwelijks doordringt. Maar ook dichter bij huis speelt zich van alles af. Er zijn dieren die gedrag vertonen dat ons blijft fascineren.
Eén van die bijzondere verschijnselen is het bestaan van insecten die geluid voortbrengen, of zoals velen het noemen: zingende insecten. Dit onderwerp spreekt al generaties tot de verbeelding. In deze tekst duiken we in de wereld van deze bijzondere diertjes en bekijken we waarom ze hun geluiden laten horen, hoe ze dat doen en welke rol ze spelen binnen de natuur.
Geluiden tijdens een vakantie in Zuid-Frankrijk
Wie ooit door de warme streken van Zuid-Frankrijk heeft gereisd, kent het geluid dat tijdens de hete zomerdagen overal in de lucht hangt. Een eindeloos aanhoudend gezoem, dat haast als een zomers achtergrondmuziekje fungeert. Velen denken hierbij automatisch aan sprinkhanen of krekels, maar in werkelijkheid zit het net even anders. Wat men vaak hoort zijn cicaden. Deze insecten maken hun geluid op een andere manier dan sprinkhanen.
Bij cicaden ontstaat het geluid doordat ze met hun achterlijf vibrerende bewegingen maken. Ze beschikken over een speciaal orgaan, het zogenaamde tymbaal-orgaan, waarmee ze de kenmerkende geluidsgolven produceren. De trillingen worden versterkt door hun holle lijf, waardoor het zo ver draagt op warme dagen.
Sprinkhanen gebruiken daarentegen een heel ander mechanisme. Zij creëren geluid door hun poot over een geribbeld deel van hun vleugel te bewegen. Door deze beweging ontstaat er een soort rasp-geluid dat eveneens versterkt wordt door hun lichaamsstructuur. Krekels werken met hun vleugels zelf. Ze trekken de ene vleugel over de andere, waarbij een specifieke kam- en raspconstructie zorgt voor de trillingen die wij als gesjirp waarnemen. Toch wordt vaak gedacht dat het geluid van de cicaden afkomstig is van sprinkhanen en krekels, wat regelmatig tot verwarring leidt.
Cicaden, de ware zangers onder de insecten
Hoewel sprinkhanen en krekels ook hun eigen geluid produceren, zijn het de cicaden die de bekendste en meest aanhoudende geluiden laten horen. Hun zoemende concerten kunnen urenlang doorgaan zonder onderbreking. In tegenstelling tot krekels maken cicaden geen gebruik van vleugelfricteermechanismen. In plaats daarvan zorgen krachtige spieren in hun achterlijf voor snelle bewegingen van het tymbaal-orgaan, dat de trillingen voortbrengt.
Voor mensen die weleens een puzzel invullen waarin gezocht wordt naar een zingend insect, is het handig om te weten dat cicaden hier het juiste antwoord zijn. Sprinkhanen en krekels worden vaak genoemd, maar strikt genomen zijn het de cicaden die deze titel verdienen.
Waarom zingen deze insecten eigenlijk?
De reden waarom sommige insecten geluid produceren, heeft weinig te maken met ontspanning of plezier. In de wereld van insecten draait alles om communicatie. Waar mensen praten, zingen, schrijven of gebaren, gebruiken insecten trillingen en geluiden.
Voor hen zijn deze klanken onmisbaar. Met hun geluid trekken ze partners aan, waarschuwen ze rivalen of markeren ze hun territorium. Het voortplantingsproces is vaak de belangrijkste reden voor het ‘zingen’. Vooral mannelijke exemplaren laten van zich horen om indruk te maken op vrouwtjes. Hoe krachtiger en constanter het geluid, hoe aantrekkelijker zij worden gevonden.
Het lichaam van de cicade werkt daarbij als een natuurlijke klankkast. De trillingen die door hun tymbaal-orgaan ontstaan, worden versterkt door het luchtledige binnenste van hun lijf. Op warme zomerdagen neemt het volume vaak toe, doordat warmte de spieractiviteit stimuleert.
De bredere rol van insecten in de natuur
Wie zich afvraagt waarom we überhaupt insecten nodig hebben, kan zich verbazen over het enorme belang van deze kleine dieren. Ze vervullen een essentiële functie binnen ecosystemen. Zonder insecten zou veel leven simpelweg niet kunnen bestaan. Ze bestuiven gewassen en wilde planten, wat essentieel is voor voedselproductie wereldwijd. Zonder hun hulp zouden oogsten mislukken en zouden hele voedselketens in elkaar storten.
Daarnaast zijn insecten zelf ook voedsel. Allerlei vogels, vleermuizen, reptielen en amfibieën zijn volledig afhankelijk van insecten om te overleven. Door hun aanwezigheid wordt biodiversiteit in stand gehouden. Ook fungeren ze als natuurlijke schoonmakers. Ze ruimen organisch afval op, breken dode planten en dieren af en zorgen ervoor dat voedingsstoffen worden teruggebracht in de bodem. Zelfs de kleine bijen, waar velen inmiddels het belang van inzien, spelen een rol die cruciaal is voor onze eigen voedselvoorziening. Zonder hen zouden veel vruchten, groenten en noten simpelweg verdwijnen.
Andere dieren die ook zingen
Wie goed luistert tijdens een wandeling in het bos, hoort meer gezang dan alleen dat van insecten. Vogels vormen veruit de bekendste groep dieren die geluid gebruiken om zich te uiten. Wanneer iemand prachtig kan zingen, wordt niet voor niets gezegd dat hij of zij zingt als een nachtegaal. Naast de nachtegaal zorgen ook merels, lijsters en kanaries regelmatig voor indrukwekkende zangpartijen in tuinen en bossen.
Maar ook buiten het vogelrijk zijn er dieren die geluid voortbrengen dat doet denken aan zingen. In de oceanen klinken de mysterieuze melodieën van bultrugwalvissen, die hun liederen soms over kilometers afstand laten horen. Bij walvissen zijn deze zangpartijen onderdeel van hun sociale communicatie en voortplantingsrituelen. Gibbons, een soort mensapen, gebruiken hun krachtige zang om gebieden af te bakenen en partners aan te trekken. Zeezoogdieren als zeehonden, zeeleeuwen en dolfijnen maken onder water geluiden die soms als melodisch worden ervaren. Niet alle tonen klinken voor mensen even aangenaam, maar binnen hun soort dienen ze een belangrijk doel.
Zang, in de breedste zin, blijft daardoor een fenomeen dat dieren en mensen met elkaar verbindt. Waar het bij dieren vaak draait om communicatie en overleven, ervaren mensen zang als iets wat emoties oproept, troost biedt, vrolijk maakt of verhalen vertelt. Geluid wordt voor mensen vaak een kunstvorm, terwijl het voor dieren veelal pure noodzaak is.